Su territòriu sardu, ricu de testimonias de su passadu, giai dae sos primos tempos aiat sugugiadu s'interessamentu de sos istudiosos de sa disciplina.
A printzìpiu s'atentu a sas antighidades de s'ìsula cheriat nàrrere a s'incurare de anticuariadu ebbia e petzi in s'Otighentos, cun sos istùdios e s'òpera de su canònigu Giuanne Ispanu, est istadu achiridu unu critèriu modernu pro su chi pertocat a sa matèria. Ispanu, chircadore primorosu, aiat istudiadu sos logos prus nòdidos de s'ìsula e aiat regortu sos istùdios suos in sa rivista "Bulletinu Archeològicu Sardu".
In su matessi sèculu, su generale Alberto Lamarmora, aiat printzipiadu sos istùdios e sa catalogatzione de sos piessinnos geogràficos, zoològicos, archeològicos, istòricos e etnològicos de totu s'ìsula. Aiat publicadu duas òperas de importu mannu ("Viaggio in Sardegna" e "Itinerario dell'Isola di Sardegna"), chi costituiant una "summa" mera e sìnchera de sas connoschèntzias de s'ìsula.
In su 1903 lompet in Sardigna, comente diretore de su Museu de Casteddu, Antonio Taramelli. S'atividade sua in s'ìsula fiat istada presente pro prus de trinta annos, in sos cales aiat compidadu su territòriu sardu pro mèdiu de unu nùmeru mannu de iscavos. In annos prus reghentes, sas chircas e sos istùdios archeològicos conduidos dae Giuanne Lilliu, ant contribuidu - a manera profetosa - a s'interpretatzione de paritzos insediamentos preistòricos e de s'istòria sarda prus antiga.
In sas ùrtimas deghinas de annos, in fines, pro more de s'aplicatzione rigorosa de su mètodu istratigràficu, de s'impreu de tecnologias modernas de iscavu e de un'interpretatzione atenta de sas fontes istòricas, est istadu possìbile a fàghere s'istòria e a ischire sas fatas de sas àreas compidadas.
Como sunt medas, in totu su territòriu sardu, sos logos in sos cales sighint sas indàgines archeològicas, gasi comente est de importu su nùmeru de sos repertos ogetos de istùdiu dae parte de sos acheòlogos.
